Zesłańcy - uczniowie szkoły FZO w Aczysaju. Zdjecie III

 

„Zdjęcie czwartej grupy Flotatorów FZO, ósmy nabór, rok 1945. Na kilka dni nim powołano Pańczenkę do wojska i na kilka tygodni przed śmiercią Szury Gorbaczowej ze Stawropola. Do zdjęcia stanęły tylko te osoby, które nie były w pracy, czyli na tak zwanej praktyce. Bo w rzeczywistości pracowałyśmy normalnie – z tą różnicą, że bez wynagrodzenia.

Siedzą od lewej:

1. Marusia? Z VIII grupy elektrowszczyków.

2.  Nina Kuzina VIII grupy elektrowszczyków, koleżanka Szury Gorbaczowej. Na jej kolanach siedzi córka zastępcy dyrektora FZO Ałła.

3.  Siergiej Żygulin – „Wojennrukw” w FZO. Na Niandzie w 1940/41 komendant. Przybył do Aczi-Saju z frontu, bez lewej ręki.

4.  Niusia Krasikowa-Dulepowa. Majster, kierownik IV grupy flotatorek, jej mąż Kola Dulepow był majstrem na flotacji. W styczniu 1945 powołany do armii.

5.  Konstantin Michajłowicz Nadieżdin – dyrektor naczelny FZO.

6. Wanda Głuchowska (pomkom zwoda). Wstąpiła do konsomołu. Jej mama Helena zmarła w więzieniu w Karagandzie (nie przyjęła obywatelstwa), siostra Genia powróciła, ojciec zmarł w Czułakurganie 22 II 1944.

7. Blumetal (?) Księgowy FZO, Żyd wrócił do Polski.

8. Marusia Czornaja z Leningradu. Jej rodzice zaginęli na wojnie, ewakuowana wraz z sierocińcem, była w szkole baletowej. Na jej kolanach córka dyrektora Swietłana Nadieżdina.

9. Bluma Tabakman, krewna księgowego, Żydówka. Za nimi stoją od lewej (rzędami):

10. Dziecko któregoś z pracowników FZO.

11. Nina Sierotina, jej ojciec był intendentem w szpitalu w Semipałatyńsku. Żona pielęgniarka zginęła na początku wojny.

12. Zina Kuzina – siostra Niny Kuziny (2). VIII grupa elektrowszczyków.

13. Janina Helena Stykowska, w FZO jako Helena Podhorodecka. Zmiana danych umożliwiła jej mamie pobieranie podwójnej porcji chleba.

14. Zofia Maciejczak, obecnie Kulik. Zamieszkała obecnie Stary Gierałtów

15. Emilia Menich, córka policjanta z Wilna, zamordowanego w Katyniu. Po ukończeniu FZO wyjechała. 1

16. Dora Fill, Żydówka. Mieszkałyśmy razem w jednym pokoju Po ukończeniu FZO wyjechała.

17. Nina Czadajewa – Rosjanka z IV grupy flotatorów.

18. Nina (?), Rosjanka. Przyszła do FZO późno w zimie zwolniona z więzienia, była w mojej grupie, wrogo nastawiona do Polaków.

19. Nina Truchwatulina (Tatarka) z IV grupy flotatorów. Zmarła w 1946.

20. Maria Menich, siostra Emilki, uczennica FZO, flotator, wyjechała z Aczi-Saju.

21. Szandla Holand (Żydówka). Po ukończeniu FZO wyjechała, w sierocińcu w Turkiestanie miała małą siostrę Agnieszkę i krewnych Żydów. W drugim rzędzie stoją:

22. Niusia Żygulina, żona Siergieja Wojenruka.

23. Józefa Stykowska. 24.

24. Lidia Głuszakowa (Białorusinka) z IV grupy flotatorów. Nie cierpiała Polaków, nie mogła przeboleć, że ja – Stykowska zostałam wybrana na kontrolera, a ona – komsomołka nie.

25. Rachela Werszowicz (Żydówka) z IV grupy flotatorów. Wiele jej zawdzięczam, sympatyczna i bardzo uczynna. Powróciła do Polski w tym czasie co ja.

26. Julia Szkotak – to ją moja mama przywiozła do kraju.

27. Szura Toporyszczewa (Rosjanka). Do FZO trafiła po wyjściu z więzienia, straciła męża i pięcioro dzieci. To spowodowało, że była niezbyt normalna. Po ukończeniu FZO wyjechała z Aczi-Saju.

28. Chana Werszowicz – siostra Racheli. Razem byłyśmy w sierocińcu w Czułakurganie. Ich rodzice pomarli wiosną 1943, miały jeszcze siostrę Zosię. Powróciły do Polski w maju 1946, ponoć wyjechały do Ameryki.

29. Nina Mietłowa (Rosjanka) z VIII grupy elektrowszczyków. Pochodziła z tej samej miejscowości ze Stawropola, co Szura Gorbaczewa i ponoć z nią spokrewniona. W ostatnim rzędzie stoją:

30. Zofia Gorodok (Polka), IV grupa flotatorów. Powróciła z młodszym bratem. Jej mama zmarła w Czułakurganie. 

31. Tauba Tabakman (Żydówka), wnuczka księgowego FZO, była ze mną razem w pokoju.

32. Helena Dominiak (Polka). Jej mama Anastazja była felczerem, uczestniczyła w wojnie 1939. Powróciły do Bystrzycy Kłodzkiej. Tu zmarła Helenka po operacji.

33. Władysława Maciszewska (Polka) IV grupa flotatorów. Jej brat był w II grupie ślusarzy, młodszy był w sierocińcu. Mama po powrocie z więzienia pracowała w Aczi-Saju w piekarni aż do wyjazdu.

34. Wanda Woźniak, obecnie Przybyszewska, Pomkomzwod, II grupa ślusarzy, lecz uczennica IV grupy flotatorów.

35. Stefania Sykuła (Polka) IV grupa flotatorów. Jej siostra Katarzyna i brat Ireneusz? Co z rodzicami nie wiem. Powrócili we troje.

36. Aniela Szymańska (Polka) IV grupa flotatorów. Jej brat, Stach, służył w armii kościuszkowskiej.

37. Pańczenko (intendent). To on porwał mi różaniec. I właśnie po zrobieniu tego zdjęcia został powołany do wojska, chociaż całą wojnę nie był w wojsku. Wkrótce zginął, ponoć trafił na miny. O jego śmierci dowiedziałam się już po ukończeniu szkoły od żony dyrektora Nadieżdina. Matka Nadieżdina była Polką, która wyszła za Mordwina. Do Kazachstanu trafiła na początku lat trzydziestych, gdy masowo kolektywizowano, czyli w czasie wielkiego głodu.”

Zdjęcie i lista osób ze zbiorów Józefy Dzyry (Stykowskiej), na podstawie książki „Wspomnienia Sybiraków. Zbiór tekstów źródłowych”. Bystrzyca Kł, 2008.

W księdze uczniów FZO z roku 1944/1945 znajdują się nazwiska 27 uczniów klasy flotatorów. Podane są nazwiska (tu zapisane tak jak w oryginale), rok urodzenia, data przyjęcia do szkoły oraz miejscowość skąd uczeń przybył. W nawiasach kwadratowych umieściłem informacje znajdujące się w Indeksie Represjonowanych.

1. Szkotak Julia Wawrzywowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan;
2. Stykowska Józefa Iwanowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan; [IR: Stykowska Józefa c. Jana, 1929, deportowana w roku 1940 z obw. wołyńskiego do obw. archangielskiego, rej. lenski, os. Nianda, zwolnienie 10-09-1941]
3. Podhorodeckaja Helena Iwanowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan;
4. Głuchowska Wanda Iwanowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan; [IR: Głuchowska Wanda c. Jana, deportowana w roku 1940 z obw. wołyńskiego do obw. archangielskiego, rej. solwyczegodski os. Kopytowo, zwolnienie 7-09-1941]
5. Mienich Emilia Bolesławowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan; [IR: Menich/Mienich Emilia c. Bolesława, 1928, deportowana w roku 1941 z obw. wilejskiego do Ałtajskiego Kraju]
6. Darszowicz Rachela Szajewna; 1928; 21-09-1944; Turkiestan, dom dziecka;
7. Darszowicz Anna Szajewna; 1929; 21-09-1944; Turkiestan, dom dziecka;
8. Domeniak Galina; 1927; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan; [IR: Dominiak Helena c. Walentego, 1927, deportowna w roku 1940 z obw. Wołyńskiego do obw. Wołogodzkiego rej. Charowski, os. Kastromskij, zwolnienie 31-08-1941]
9. Matiszewskaja Władisława Chand.; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan; [być może - IR: Matiaszewska Władysława c. Henryka, 1928, deportowana w roku 1940 z obw. stanisławowskiego pow. Tłumacz do Komi ASRR, rej. żeleznodorożnyj, os. Kyłtowo]
10. Imbert Tołba Lejbowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan; [IR: być może Imber Tauba c. Lejby, 1927, deportowana w roku 1940 z obw. Białostockiego do os. Pojamnginskij, 5-09-1941 wyjazd do Kazachskiej SRR]
11. Szymanskaja Aniela Wacłowna; 1929; 21-09-1944; Turkiestan, dom dziecka; [IR: Szymańska Aniela c. Wacława; 1926; deportowana w roku 1940 z obw. lwowskiego do obw. archangielskiego,rej. konoski os. Siencybino, wyjazd 30-09-1941]
12. Głuszakowa Lidia Jefriemowna; 1926; 21-09-19447; rej. tiulkubasski, wieś Ilinka;
13. Łomowcziewa Walentyna Michajłowna; 1928; 21-09-19447; rej. tiulkubasski, wieś Wannowka;
14. Tuchwartirlina Dina Iwanowna; 1929; 21-09-1944; kopalnia Aczysaj,
15. Toporiszcziewa Aleksandra Gawriłowna; 1925; 21-09-19447; rej. tiulkubasski, wieś Wannowka; flotator;
16. Matejczak Zoja Daniłowna; 1929; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan;
17. Sykuła Stefa Iwanowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan;
18. Iwanowa Nina Iwanowna; 1928; 21-09-19447; rej. tiulkubasski, wieś Wannowka;
19. Karaulnych Wiktoria Aleksandrowna; 1929; 24-09-19447; rej. tiulkubasski, wieś Wysokoje;
20. Cziornaja /Cziernaja Maria Lieontiewna; 1928; 24-09-1944; Ałma-Ata, z pociągu;
21. Sirotina Nina Konstantinowna; 1930; 24-09-1944; kopalnia Aczysaj;
22. Malinowskaja Jewgienia Wasiliewna; 1927; 24-09-1944; Turkiestan d.№36;
23. Mietłowa Polina Timofiejewna; 1929; 4-09-19447; rej. tiulkubasski, wieś Wannowka;
24. Gorodok Zofia Wiktorowna; 1927; 24-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan;
25. Galiant Szandlia Ickowna; 1928; 24-09-1944; Turkiestan, dom dziecka; [być może IR: Holand Szajndla c. Icka, 1926; deportowana w roku 1940 z obw. białostockiego do obw. archangielskiego, rej kargopolski, 07-09-1941 wyjechała do Turkiestanu]
26. Fil Dora Dawydowna; 1928; 24-09-1944; Turkiestan, dom dziecka;
27. Czadajewa Nina Prochorowna; 1928; 24-09-1944; Turkiestan, dom dziecka;

Wymienione na początku dziewczęta z grupy „elektrowszczyków” to najprawdopodobniej Kuzina Nina Nikołajewna, 1927, Kuzina Mania Nikołajewna, 1929, oraz Łapina Maria, 1926, które przybyłу do FZO z rejonu tiulkubasskiego os. Bałykczy do klasy maszynistek elektrowozów.

Fragment przygotowywanej publikacji „Śladami zesłańców w południowym Kazachstanie”.
Janusz Kobryń