Ученики школы ФЗО, 4-й снимок

 

Фотография  группы слесарей, ФЗО в Ачисае, 1933 г. хранится в фонде Музея горного дела г. Кентау.

Школа ФЗО №2 (Фабрично-заводское обучение) комбината «Ачполиметалл» в посёлке Ачисай (в некоторых документах встречается Акжар) занимает важное место в воспоминаниях депортированных польских граждан - Сибиряков. Для детей, которые попадали в ФЗО практически истощены от голода, эта школа - в которой можно было получить паёк и одежду,  являлась надеждой на выживание «это наша надежда на хлеб, как у Джека Лондона такой надеждой было золото в Клондайк» (В.Стемпень). В семейных архивах Юзефы Дзыра, Эдмунда Фридрика и Витольда Стемпеня сохранились три фотографии, которые были сделаны во время окончания обучения. Интересный факт, что  в настоящее время ни у местных жителей посёлка ни в Музее горного дела в городе Кентау мы не нашли больше фотографий из ФЗО (периода сороковых-пятидесятых годов XX века), что удивительно, потому что довольно много учеников прошло через ФЗО  и скорее всего у каждой из групп выпускников была сделана памятная фотография.   Исключением  является лишь одна фотография  группы слесарей, которая  хранится в фонде Музея горного дела.  Согласно надписи на обратной стороне снимок был сделан в 1933 году. Возможной причиной для которой не удалось найти других фотографий является пожар в здании местного клуба, в котором, по словам старожилов, какое-то время располагался архив комбината. Не исключено что тогда школьная хроника (если конечно существовала) и другие документы сгорели. Кроме того, после закрытия комбината многие жители (особенно представители других национальностей, кроме казахов)  перевелись в разные города бывшего СССР, взяв с собой фотографии.

Здание возле моста в котором, согласно воспоминаниям Сибиряков, располагалась мастерская фотографа. Ачисай, июль 2017 года. 

Uczniowie szkoły FZO w Aczysaju. Zdjęcie IV

 

FZO №2 w Aczysaju, grupa ślusarzy. Rok 1933. Ze zbiorów Muzeum Górnictwa w Kentau.

Szkoła przysposobienia zawodowego przy kombinacie Aczpolimietałł (w dokumentach spotyka się też lokalizację Akżar) zajmuje ważne miejsce w sybirackich wspomnieniach. Dla przybywających tu wynędzniałych z głodu dzieci (przyjmowano te, które miały ukończone 14 lat) przykopalniana szkoła dająca wyżywienie, odzież (choćby i roboczą) i zakwaterowanie w internacie to „nasza nadzieja na chleb, jak nadzieją J. Londona było złoto w Klondike” (W. Stępień). W rodzinnych archiwach Józefy Dzyry, Edmunda Frydryka i Witolda Stępnia zachowały się trzy zdjęcia wykonane z okazji ukończenia kursu. Co ciekawe – zarówno u dzisiejszych mieszkańców Aczysaju, jak i w Muzeum Miejskim w Kentau nie znaleźliśmy więcej fotografii z FZO z lat 40. czy 50 XX wieku, a przecież klas było dużo i prawdopodobnie każdej z nich wykonywano na pamiątkę zbiorowe zdjęcie. Wyjątkiem jest jedyna fotografia FZO zachowana w kentauskim muzeum, przedstawia ona grupę ślusarzy, a (według opisu na odwrocie) wykonano ją w roku 1933. Brak większej ilości zdjęć można tłumaczyć pożarem w budynku miejscowego klubu, w którym mieściło się archiwum kombinatu, o którym nam opowiadano. Być może część dokumentów i szkolna kronika (o ile istniała) uległy wtedy zniszczeniu. Po zamknięciu kombinatu duża część mieszkańców, zwłaszcza innych narodowości niż kazachska, wyjechała do różnych miejscowości na terenie dawnego ZSRR, być może zabierając pamiątkowe zdjęcia ze sobą.

Zachowany budynek w pobliżu mostu, gdzie według jednej z relacji mieścił się zakład fotograficzny. Aczysaj, lipiec 2017 roku.

Tekst pochodzi z przygotowywanej publikacji „Śladami zesłańców w południowym Kazachstanie”.

Janusz Kobryń

Ссыльные - ученики ФЗО в Ачисае. Третий снимок.

 

ФЗО №2 в Ачисае, Туркестанский р-н, Чимкентская облю, класс флотаторов, 1945 год.

«В первом ряду слева :

1. Маруся ? , из VIII группы электровщиков [в документах — машинист жлектровоза]

2. Нина Кузина, из VIII группы электровщиков [в документах — машинист жлектровоза], подруга Шуры Горбачевой, на её коленях дочь заместителя директора ФЗО, Алла

3. Сергей Жигулин – военрук в ФЗО. В спецпоселке Нянда был комендантом, в Ачисай приехал из фронта, без руки,

4. Нюся Красикова – Дулепова, – мастер, руководительница IV группы флотаторов, её муж Коля Дулепов работал во флотаторном отделении мастером. В январе 1945 г. ушел на фронт.

5. Константин Михайлович Надеждин – директор ФЗО. Рассказывали, что его мать была полькой, вышла замуж за мордвина. В Казахстане оказались в начале 30-х, во время колектывизации и голода.

6. Ванда Глуховска, полька, помкомвзвода, её мама умерла в тюрьме в Караганде, отец умер в Чулак-Кургане 22-02-1944, она вместе с сестрой Еугенией вернулась в Польшу.

7. Блюметаль, еврей, бухгалтер в ФЗО, вернулся в Польшу.

8. Маруся Чёрная, училась в школе балета, эвакуированная из Ленинграда в составе детдома. Её ролители погибли (потерялись?) на войне. На её коленях дочь директора ФЗО - Светлана Надеждина.

9. Блюма Табакман, еврейка, родственница бухгальтера, вернулась в Польшу. Второй ряд:

10. Ребенок одного из сотрудников ФЗО

11. Нина Серотина, её отец работал в Семипалатинске снабженцом в больнице. Мать была медсестрой, погибла в начале войны.

12. Зина Кузина, – сестра Нины, тоже из VIII группы электровщиков [в документах — машинист жлектровоза]

13. Янина Хелена Стыковска, сестра Юзэфы, полька,. В докуметах проходит как Хелена Подгородецкая — так сделано, чтобы её мама смогла получить двойный паёк, вернулась в Польшу.

14. Зофия Мацейчак, полька, вернулась с семьёй в Польшу.

15. Эмилия Мэних, полька, дочь полицейского убитого в Катыни, после окончания ФЗО уехала

16. Дора Филь, еврейка, мы с ней проживали в одгой комнате, после окончания ФЗО уехала

17. Нина Чадаева, русская.

18. Нина , русская, в ФЗО прибыла из тюрьмы, уже зимой. Была со мной в группе, к поляком настроена вражески.

19. Нина Трухватулина – татарка, из IV группы флотаторов, умерла в 1946 г.

20. Мария Мэних, полька, сестра Эмилии ( 15 ), после окончания ФЗО уехала

21. Шандля Холянд (в документах: Голанд), еврейка, была у неё сестра Агнешка - в детдоме в Туркестане. Третий ряд :

22. Нюся Жигулина, жена Сергея - военрука ( 3 ).

23. Юзэфа Стыковска, полька, авторка воспоминаний,

24. Лидия Глушакова, белоруска. Поляков не любила и не могла смириться с тем, что я полька стала контролёром, а она (комсомолка!) нет.

25. Рахэля Вэршович, еврейка, симпатичная и очень добрая девушка. Я ней многим обязана.

26. Юлия Шкотак, полька, вернулась в Польшу, а точнее моя мама её перевезла, полулегально.

27. Шура Топорыщева, русская, после тюрьмы работала в ФЗО, её муж и пятеро детей умерли. Эти тяжелые испытания оставили сильный след в её психике.

28. Хана Вэршович, еврейка, сестра Рахэли. Вместе мы были в детдоме в Чулак-Кургане, у неё была ещё сестра (Зося) Зофия. Родители умерли весной 1943 года. В Польшу вернулись в 1946, якобы позже уехали в Америку.

29. Нина Метлова, русская, из Ставрополя, так как и Шура Горбачева, видимо её родня. Третий ряд :

30. Зофия Городок, полька, из IV группы флотаторов, вернулась с братом в Польшу, её мама умерла в Чулак Кургане.

31. Тауба Табакман, еврейка, внучка бухгалтера ФЗО, мы проживали в одгой комнате.

32. Хэлена Доминяк, полька, её мама Анастазя была фельдшершей, принимала участе в войне 1939 г. Вернулись в Польшу, там Хэлена умерла после операции.

33. Владыслава Мацишевска, полька, её брат был во II группе слесарей, младший в детдоме, мама в тюрьме. После освобождения работала в Ачисае в пекарни.

34. Ванда Возьняк, полька,

35. Стэфания Сыкула, полька, вернулась в Польшу вместе с сестрой Катажиной и братом (Ирэнеушом?), судьба её родителей мне неизвестна.

36. Анеля Шиманьска, полька, из IV группы флотаторов, её брат Стах (Станислав) поступил в польскую дивизию имени Костюшко.

37. Паньченко, интендант в ФЗО, в 1945 году (скоро после того, как был сделан этот снимок) был призван в армию и погиб от мины.»

Фрагмент воспоминаний Юзефы Дзыра (Стыковской) из сборника «Wspomnienia Sybiraków. Zbiór tekstów źródłowych». Bystrzyca Kł, 2008, перевод Ежи Коьрынь. Фотография из фонда Юзефы Дзыра (Стыковской).

В поименной книге учащихся школы ФЗО №2 г. рудника Ачисай 1944/1945 гг. имеются данные 27 учеников — флотаторов. Кроме года рождения указаны время зачисления в школу и место откуда ученик прибыл. В квадратных скобках информации, которые имеются в польской базе данных — Индекс Репрессированных (Indeks Represjonowanych).

1. Шкаток Юлия Вавживовна, 1928, 21-09-1944, Челак-курган Сузакский р-н,

2. Стыковска Юзефа Ивановна 1928, 21-09-1944, Челак-курган Сузакский р-н, [Стыковска Юзефа дочь Яна, 1929, депортирована в 1940 г. из Волынской обл. в Архангельскую обл. Ленский р-н пос. Нянда, снята из спецучета 10-09-1941]

3. Подхородецкая Хелена Ивановна, 1928, 21-09-1944, Челак-курган Сузакский р-н,

4. Глуховска Ванда Ивановна, 1928, 21-09-1944, Челак-курган Сузакский р-н, [Глуховска Ванда дочь Яна, 1926, депортирована в 1940 г. из Волынской обл. в Архангельскую обл. Сольвычегодский р-н пос. Копытово, снята из спецучета 07-09-1941]

5. Мених Эмилия Болеславовна, 1928, 21-09-1944, Челак-курган Сузакский р-н, [Мених Эмилия дочь Болеслава, 1928, депортирована в 1940 г. из Вильнюсской обл. в Алтайский Край]

6. Даршович Рахеля Шаевна, 1928, 21-09-1944, г. Туркестан дет дом,

7. Даршович Анна Шаевна, 1929, 21-09-1944, г. Туркестан дет дом,

8. Доменяк Галина, 1927, 21-09-1944, Челак-курган Сузакский р-н, [Доминяк Хэлена дочь Валентего, 1927, депортирована в 1940 гю из Волынской обл. в Вологодскую обл. Харовский р-н пос. Кастромский, снята из спецучета 31-08-1941]

9. Матишевская Владислава Ханд., 1928, 21-09-1944, Челак-курган Сузакский р-н, [Матяшевска Владыслава дочь Хэнрыка, 1928, депортирована в 1940 гю из Станиславовской обл. р-н Тлумач в Коми АССР Железгодорожный р-н пос. Кылтово, снята из спецучета 10-09-1941]

10. Имберг Толба Лейбовна, 1928, 21-09-1944, Челак-курган Сузакский р-н, [возможно Имбэр Тауба дочь Лейбы, 1927, депортирована в 1940 гю из Белостоцкой обл. в пос. Поямгинский, 05-09-1941 уехала в Казахскую ССР]

11. Шиманская Анеля Вацловна, 1929, 21-09-1944, г. Туркестан дет дом, [Шиманьска Анеля дочь Вацлава, 1926, депортирована в 1940 гю из Львавской обл. в Архангельскую обл. Коношский р-н, пос. Сенцибино, выезд 30-09-1941]

12. Глушакова Лидия Ефремовна, 1926, 21-09-1944, г. Тюлькубасский р-н с. Ильинка,

13. Ломовчева Валентина Михайловна, 1928, 21-09-1944, г. Тюлькубасский р-н с. Ванновка,

14. Тухватирлина Дина Ивановна, 1929, 21-09-1944, р-к Ачи-сай,

15. Топорищева Александра Гавриловна, 1925, 21-09-1944, г. Тюлькубасский р-н с. Ванновка,

16. Матейчак Зола Даниловна, 1929, 21-09-1944, Челак-курган Сузакский р-н,

17. Сыкула Стефа Ивановна, 1928, 21-09-1944, Челак-курган Сузакский р-н,

18. Иванова Нина Ивановна, 1928, 21-09-1944, Тюлькубасский р-н с. Ванновка,

19. Караулыных Виктория Александровна, 1929, 24-09-1944, Тюлькубасский р-н с. Высокое,

20. Черная Мария Леонтьевна, 1928, 24-09-1944, г. Алма-Ата с поезда,

21. Сиротина Нина Константиновна, 1930, 24-09-1944, р-к Ачи-сай,

22. Малиновская Евгения Васильевна, 1927, 24-09-1944, г. Туркестан д. №36,

23. Метлова Полина Тимофеевна, 1929, 24-09-1944, Тюлькубасский р-н с. Ванновка,

24. Городок Зофия Викторовна, 1927, 24-09-1944, Челак-курган Сузакский р-н,

25. Галянд Шандля Ицковна, 1928, 24-09-1944, г. Туркестан дет дом, [возможно Холянд/Голянд Шандля дочь Ицека, 1926, депортирована в 1940 г. из Белостоцкой обл. в Архангельскую обл. Каргопольский р-н , 07-09-1941 уехала в Туркестан]

26. Филь Дора Давыдовна, 1928, 24-09-1944, г. Туркестан дет дом,

27. Чадаева Нина Прохоровна, 1928, 24-09-1944, г. Туркестан дет дом,

Из этой пруппы 3 девушки были направлены в рудник Хантаги (которая являлась частью Комбината «Ачполиметалл», а остальные в Ачисайский рудник. Девушки указаны Юзефой Дзыра как «электровщики», это скорее всего Кузина Нина Николаевна 1927 г.р., Кузина Маня Николаевна 1929 г.р, Лапина Мария 1926 г.р. До поступления в ФЗО (класс «машинист электровоза») проживали они в Тюлькубасском районе, село Балыкчи.

Януш Кобрынь

Zesłańcy - uczniowie szkoły FZO w Aczysaju. Zdjecie III

 

„Zdjęcie czwartej grupy Flotatorów FZO, ósmy nabór, rok 1945. Na kilka dni nim powołano Pańczenkę do wojska i na kilka tygodni przed śmiercią Szury Gorbaczowej ze Stawropola. Do zdjęcia stanęły tylko te osoby, które nie były w pracy, czyli na tak zwanej praktyce. Bo w rzeczywistości pracowałyśmy normalnie – z tą różnicą, że bez wynagrodzenia.

Siedzą od lewej:

1. Marusia? Z VIII grupy elektrowszczyków.

2.  Nina Kuzina VIII grupy elektrowszczyków, koleżanka Szury Gorbaczowej. Na jej kolanach siedzi córka zastępcy dyrektora FZO Ałła.

3.  Siergiej Żygulin – „Wojennrukw” w FZO. Na Niandzie w 1940/41 komendant. Przybył do Aczi-Saju z frontu, bez lewej ręki.

4.  Niusia Krasikowa-Dulepowa. Majster, kierownik IV grupy flotatorek, jej mąż Kola Dulepow był majstrem na flotacji. W styczniu 1945 powołany do armii.

5.  Konstantin Michajłowicz Nadieżdin – dyrektor naczelny FZO.

6. Wanda Głuchowska (pomkom zwoda). Wstąpiła do konsomołu. Jej mama Helena zmarła w więzieniu w Karagandzie (nie przyjęła obywatelstwa), siostra Genia powróciła, ojciec zmarł w Czułakurganie 22 II 1944.

7. Blumetal (?) Księgowy FZO, Żyd wrócił do Polski.

8. Marusia Czornaja z Leningradu. Jej rodzice zaginęli na wojnie, ewakuowana wraz z sierocińcem, była w szkole baletowej. Na jej kolanach córka dyrektora Swietłana Nadieżdina.

9. Bluma Tabakman, krewna księgowego, Żydówka. Za nimi stoją od lewej (rzędami):

10. Dziecko któregoś z pracowników FZO.

11. Nina Sierotina, jej ojciec był intendentem w szpitalu w Semipałatyńsku. Żona pielęgniarka zginęła na początku wojny.

12. Zina Kuzina – siostra Niny Kuziny (2). VIII grupa elektrowszczyków.

13. Janina Helena Stykowska, w FZO jako Helena Podhorodecka. Zmiana danych umożliwiła jej mamie pobieranie podwójnej porcji chleba.

14. Zofia Maciejczak, obecnie Kulik. Zamieszkała obecnie Stary Gierałtów

15. Emilia Menich, córka policjanta z Wilna, zamordowanego w Katyniu. Po ukończeniu FZO wyjechała. 1

16. Dora Fill, Żydówka. Mieszkałyśmy razem w jednym pokoju Po ukończeniu FZO wyjechała.

17. Nina Czadajewa – Rosjanka z IV grupy flotatorów.

18. Nina (?), Rosjanka. Przyszła do FZO późno w zimie zwolniona z więzienia, była w mojej grupie, wrogo nastawiona do Polaków.

19. Nina Truchwatulina (Tatarka) z IV grupy flotatorów. Zmarła w 1946.

20. Maria Menich, siostra Emilki, uczennica FZO, flotator, wyjechała z Aczi-Saju.

21. Szandla Holand (Żydówka). Po ukończeniu FZO wyjechała, w sierocińcu w Turkiestanie miała małą siostrę Agnieszkę i krewnych Żydów. W drugim rzędzie stoją:

22. Niusia Żygulina, żona Siergieja Wojenruka.

23. Józefa Stykowska. 24.

24. Lidia Głuszakowa (Białorusinka) z IV grupy flotatorów. Nie cierpiała Polaków, nie mogła przeboleć, że ja – Stykowska zostałam wybrana na kontrolera, a ona – komsomołka nie.

25. Rachela Werszowicz (Żydówka) z IV grupy flotatorów. Wiele jej zawdzięczam, sympatyczna i bardzo uczynna. Powróciła do Polski w tym czasie co ja.

26. Julia Szkotak – to ją moja mama przywiozła do kraju.

27. Szura Toporyszczewa (Rosjanka). Do FZO trafiła po wyjściu z więzienia, straciła męża i pięcioro dzieci. To spowodowało, że była niezbyt normalna. Po ukończeniu FZO wyjechała z Aczi-Saju.

28. Chana Werszowicz – siostra Racheli. Razem byłyśmy w sierocińcu w Czułakurganie. Ich rodzice pomarli wiosną 1943, miały jeszcze siostrę Zosię. Powróciły do Polski w maju 1946, ponoć wyjechały do Ameryki.

29. Nina Mietłowa (Rosjanka) z VIII grupy elektrowszczyków. Pochodziła z tej samej miejscowości ze Stawropola, co Szura Gorbaczewa i ponoć z nią spokrewniona. W ostatnim rzędzie stoją:

30. Zofia Gorodok (Polka), IV grupa flotatorów. Powróciła z młodszym bratem. Jej mama zmarła w Czułakurganie. 

31. Tauba Tabakman (Żydówka), wnuczka księgowego FZO, była ze mną razem w pokoju.

32. Helena Dominiak (Polka). Jej mama Anastazja była felczerem, uczestniczyła w wojnie 1939. Powróciły do Bystrzycy Kłodzkiej. Tu zmarła Helenka po operacji.

33. Władysława Maciszewska (Polka) IV grupa flotatorów. Jej brat był w II grupie ślusarzy, młodszy był w sierocińcu. Mama po powrocie z więzienia pracowała w Aczi-Saju w piekarni aż do wyjazdu.

34. Wanda Woźniak, obecnie Przybyszewska, Pomkomzwod, II grupa ślusarzy, lecz uczennica IV grupy flotatorów.

35. Stefania Sykuła (Polka) IV grupa flotatorów. Jej siostra Katarzyna i brat Ireneusz? Co z rodzicami nie wiem. Powrócili we troje.

36. Aniela Szymańska (Polka) IV grupa flotatorów. Jej brat, Stach, służył w armii kościuszkowskiej.

37. Pańczenko (intendent). To on porwał mi różaniec. I właśnie po zrobieniu tego zdjęcia został powołany do wojska, chociaż całą wojnę nie był w wojsku. Wkrótce zginął, ponoć trafił na miny. O jego śmierci dowiedziałam się już po ukończeniu szkoły od żony dyrektora Nadieżdina. Matka Nadieżdina była Polką, która wyszła za Mordwina. Do Kazachstanu trafiła na początku lat trzydziestych, gdy masowo kolektywizowano, czyli w czasie wielkiego głodu.”

Zdjęcie i lista osób ze zbiorów Józefy Dzyry (Stykowskiej), na podstawie książki „Wspomnienia Sybiraków. Zbiór tekstów źródłowych”. Bystrzyca Kł, 2008.

W księdze uczniów FZO z roku 1944/1945 znajdują się nazwiska 27 uczniów klasy flotatorów. Podane są nazwiska (tu zapisane tak jak w oryginale), rok urodzenia, data przyjęcia do szkoły oraz miejscowość skąd uczeń przybył. W nawiasach kwadratowych umieściłem informacje znajdujące się w Indeksie Represjonowanych.

1. Szkotak Julia Wawrzywowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan;
2. Stykowska Józefa Iwanowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan; [IR: Stykowska Józefa c. Jana, 1929, deportowana w roku 1940 z obw. wołyńskiego do obw. archangielskiego, rej. lenski, os. Nianda, zwolnienie 10-09-1941]
3. Podhorodeckaja Helena Iwanowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan;
4. Głuchowska Wanda Iwanowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan; [IR: Głuchowska Wanda c. Jana, deportowana w roku 1940 z obw. wołyńskiego do obw. archangielskiego, rej. solwyczegodski os. Kopytowo, zwolnienie 7-09-1941]
5. Mienich Emilia Bolesławowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan; [IR: Menich/Mienich Emilia c. Bolesława, 1928, deportowana w roku 1941 z obw. wilejskiego do Ałtajskiego Kraju]
6. Darszowicz Rachela Szajewna; 1928; 21-09-1944; Turkiestan, dom dziecka;
7. Darszowicz Anna Szajewna; 1929; 21-09-1944; Turkiestan, dom dziecka;
8. Domeniak Galina; 1927; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan; [IR: Dominiak Helena c. Walentego, 1927, deportowna w roku 1940 z obw. Wołyńskiego do obw. Wołogodzkiego rej. Charowski, os. Kastromskij, zwolnienie 31-08-1941]
9. Matiszewskaja Władisława Chand.; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan; [być może - IR: Matiaszewska Władysława c. Henryka, 1928, deportowana w roku 1940 z obw. stanisławowskiego pow. Tłumacz do Komi ASRR, rej. żeleznodorożnyj, os. Kyłtowo]
10. Imbert Tołba Lejbowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan; [IR: być może Imber Tauba c. Lejby, 1927, deportowana w roku 1940 z obw. Białostockiego do os. Pojamnginskij, 5-09-1941 wyjazd do Kazachskiej SRR]
11. Szymanskaja Aniela Wacłowna; 1929; 21-09-1944; Turkiestan, dom dziecka; [IR: Szymańska Aniela c. Wacława; 1926; deportowana w roku 1940 z obw. lwowskiego do obw. archangielskiego,rej. konoski os. Siencybino, wyjazd 30-09-1941]
12. Głuszakowa Lidia Jefriemowna; 1926; 21-09-19447; rej. tiulkubasski, wieś Ilinka;
13. Łomowcziewa Walentyna Michajłowna; 1928; 21-09-19447; rej. tiulkubasski, wieś Wannowka;
14. Tuchwartirlina Dina Iwanowna; 1929; 21-09-1944; kopalnia Aczysaj,
15. Toporiszcziewa Aleksandra Gawriłowna; 1925; 21-09-19447; rej. tiulkubasski, wieś Wannowka; flotator;
16. Matejczak Zoja Daniłowna; 1929; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan;
17. Sykuła Stefa Iwanowna; 1928; 21-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan;
18. Iwanowa Nina Iwanowna; 1928; 21-09-19447; rej. tiulkubasski, wieś Wannowka;
19. Karaulnych Wiktoria Aleksandrowna; 1929; 24-09-19447; rej. tiulkubasski, wieś Wysokoje;
20. Cziornaja /Cziernaja Maria Lieontiewna; 1928; 24-09-1944; Ałma-Ata, z pociągu;
21. Sirotina Nina Konstantinowna; 1930; 24-09-1944; kopalnia Aczysaj;
22. Malinowskaja Jewgienia Wasiliewna; 1927; 24-09-1944; Turkiestan d.№36;
23. Mietłowa Polina Timofiejewna; 1929; 4-09-19447; rej. tiulkubasski, wieś Wannowka;
24. Gorodok Zofia Wiktorowna; 1927; 24-09-1944; rej. suzacki, Czułak-Kurgan;
25. Galiant Szandlia Ickowna; 1928; 24-09-1944; Turkiestan, dom dziecka; [być może IR: Holand Szajndla c. Icka, 1926; deportowana w roku 1940 z obw. białostockiego do obw. archangielskiego, rej kargopolski, 07-09-1941 wyjechała do Turkiestanu]
26. Fil Dora Dawydowna; 1928; 24-09-1944; Turkiestan, dom dziecka;
27. Czadajewa Nina Prochorowna; 1928; 24-09-1944; Turkiestan, dom dziecka;

Wymienione na początku dziewczęta z grupy „elektrowszczyków” to najprawdopodobniej Kuzina Nina Nikołajewna, 1927, Kuzina Mania Nikołajewna, 1929, oraz Łapina Maria, 1926, które przybyłу do FZO z rejonu tiulkubasskiego os. Bałykczy do klasy maszynistek elektrowozów.

Fragment przygotowywanej publikacji „Śladami zesłańców w południowym Kazachstanie”.
Janusz Kobryń

Ссыльные - ученики ФЗО в Ачисае

 

ФЗО №2 в Ачисае, Туркестанский р-н, Чимкентская облю, класс слесарей, 1945 год.

Эдмунд Фридрик: «В моей группе кроме поляков были руские, украинцы, узбеки и татары. В группе поляков были: Тадэуш Павлик, Чеслав Павлик, Антони Мацейчак, Яворски Юзэф, Бжезицки Казимеж, Крамик Тадэуш, Майснэр, Рамса, Банах, Кулик, Люты. Все они находятся на фото с 1945 года. В первом ряду, в военном мундире сидит без шапки директор школы Константи Надеждин, справа от него старший лейтенант, а первый справа, в очках, бухгалтер Островски и мастер Маслов.». Фотография из фонда Эдмунда Фридрика.

В поименной книге учащихся школы ФЗО №2 г. рудника Ачисай 1944/1945 гг. имеются данные 42 учеников — слесарей. Кроме года рождения указаны: пол, время зачисления в школу и место откуда ученик прибыл. В квадратных скобках помещенные информации, которые имеются в польской базе данных — Индекс Репрессированных (Indeks Represjonowanych).

1. Лютый Ян Михайлович, 1928, М, 3-08-1944, г. Туркестан польский интернат, [Лютый Ян сын Михала, 1928, депортирован из Станиславовской обл. в Коми АССР, р-н Железнодорожный пос. Кылтово, снят из спецучета 24-08-1941]

2. Возьнак Зигмунд Иванович, 1929, М, 3-08-1944, г. Туркестан польский интернат,

3. Яколцевич Вацлав Станиславович, 1928, М, 3-08-1944, г. Туркестан польский интернат, [Яколцевич Вацлав сын Станислава, 1929, депортирован из Белостоцкой обл. Волковыский р-н в Свердловскую обл.]

4. Матейчак Антоний Данилович, 1930, М, 3-08-1944, к-з Челак-Курган дет-лом №17,

5. Павлик Чеслав Павлович, 1928, М, 3-08-1944, к-з Челак-Курган, [Павлик Чеслав сын Павла. 1927, депортирован из Волынской обл. в Архангельскую обл., р-н Сольвычегодский пос. Тесовая, снят из спецучета 9-09-1941]

6. Павлик Тадеуш Павлович, 1929, М, 3-08-1944, к-з Челак-Курган, [Павлик Тадеуш сын Павла. 1928, депортирован из Волынской обл. в Архангельскую обл., р-н Сольвычегодский пос. Тесовая, снят из спецучета 9-09-1941]

7. Галка Генерих Иванович, 1928, М, 3-08-1944, к-з Челак-Курган, [Галка Хенрык сын Яна. 1929, депортирован из Волынской обл. в Архангельскую обл., р-н Сольвычегодский пос. Копытово, снят из спецучета 12-09-1941]

8. Скиба Эдуард Антонович, 1929, М, 3-08-1944, к-з Челак-Курган, [Скиба Эдвард сын Антонего, 1927, депортирован из Волынской обл. в Архангельскую обл., р-н Ленский пос. Нянда, снят из спецучета 10-09-1941]

9. Сконечный Генрих Владиславович, 1929, М, 3-08-1944, Рудник Ачи-сай дом №36, [Сконечны Херпык сын Владыслава. 1929, депортирован из Ровненской обл. в Вологодскую обл., р-н Харовский пос. Кастромский, снят из спецучета 31-08-1941]

10. Рамс Станислав Иванович, 1928, М, 3-08-1944, Челак-Курган дет дом №17

11. Банах Тадеуш Станиславович, 1929, М, 3-08-1944, Челак-Курган дет дом №17

12. Кулик Тадеуш Петрович, 1930, М, 3-08-1944, Челак-Курган дет дом №17, [Кулик Тадэуш сын Пётра. 1927, депортирован из Волынской обл. в Архангельскую обл., р-н Ленский пос. Нянда, снят из спецучета 10-09-1941]

13. Галянт Марьян Казимирович, 1929, М, 3-08-1944, Челак-Курган дет дом №17, [Галянт Марян сын Казимежа. 1931, депортирован в 1940 г. из Львовской обл. в Иркутскую обл., р-н Нижнеудинский, с 1941 года в ЮКО]

14. Чех Казымир Мартынович, 1928, М, 3-08-1944, Челак-Курган дет дом №17

15. Чех Станислав Мартынович, 1929, М, 3-08-1944, Челак-Курган дет дом №17, [Чех Станислав сын Марцина, 1928, депортирован в 1940 г. из Львовской обл. в Иркутскую обл., р-н Нижнеудинский, с 1941 года в ЮКО]

16. Краузович Тадеуш Валентинович, 1929, М, 3-08-1944, Челак-Курган дет дом №17

17. Безверхий Евгений Степанович, 1931, М, 4-08-1944, Тюлькубасский р-н к-з Красный пахарь,

18. Безверхий Федор Степанович, 1929, М, 4-08-1944, Тюлькубасский р-н к-з Красный пахарь,

19. Тужилин Александр Иванович, 1929, М, Р-к Ачи-сай,

20. Сивачевский Владимир Антонович, 1929, М, Р-к Ачи-сай дом №11,

21. Мельников Иосиф Никифорович,1929, М, 8-08-1944, Тюлькубасский р-н к/з Начало,

22. Кощигулов Ергоза Кощегулов, 1929, М, 8-08-1944, Рудник Ачи-сай дом 8,

23. Штахельский Казимир Адамович, 1929, М, 8-08-1944, г. Туркестан,

24. Бечичи Владимир Григорьевич, 1929, М, 9-08-1944, Тюлькубасский р-н Победа,

25. Испанов Жумабек, 1929, М, 9-08-1944, Туркестан,

26. Исакев Сагит Исмайлов, 1929, М, 9-08-1944, Р-к Ачи-сай,

27. Галубь Михаил Александрович, 1928, М, 10-08-1944, р-н Чаян к-з Красная Нива,

28. Яворски Иосиф Иосифович, 1928, М, 13-08-1944, г. Туркестан Интернационал?,

29. Амбросов Григорий Ицкович, 1928, 15-08-1944, М, г. Туркестан интернат,

30. Крамник Станислав Аф., 1929, 15-08-1944, М, к-з Челак-курган дет дом №17,

31. Фридрих Эдмунд Владимирович, 1929, 22-08-1944, М, к-з Челак-курган дет дом №17 , [Фрыдрык Эдмунд сын Владыслава, 1929, депортирован из Станиславовской обл. в Коми АССР, р-н Железнодорожный пос. Кылтово, снят из спецучета 26-08-1941]

32. Искаков Шагдар Цекандр., 1930, 22-08-1944, М, р-к Ачи-сай,

33. Брант Яков Иосифович, 1929, 22-08-1944, М, с-з Бурима (Бургем?) Туркестанский р-н,

34. Борисков Юрий Васильевич, 1929, 28-08-1944, М, р-к Ачи-сай дом №38,

35. Майзнер Римет Федорович, 1929, 28-08-1944, М, к-з Челак-курган дет дом №17,

36. Лев Вячеслав Адамович, 1928, 28-08-1944, М, к-з Челак-курган дет дом №17,

37. Кандабаров Николай Иосифович, 1930, 28-08-1944, М, р-к Ачи-сай,

38. Логунов Аркадий Васильевич, 1928, 29-08-1944, М, к-з Челак-курган дет дом №17,

39. Борисков Аркадий Васильевич, 1929, 29-08-1944, М, р-к Ачи-сай,

40. Казейкин Василий Егорович, 1929, 29-08-1944, М, р-к Ачи-сай,

41. Попов Леонид Прокомьевич, 1931, 4-09-1944, М, р-к Ачи-сай,

42. Плотников Николай Александрович, 1926, 4-09-1944, М,р-к Ачи-сай,

Фрагмент воспоминаний Э. Фридрика из сборника «Wspomnienia Sybiraków. Zbiór tekstów źródłowych». Bystrzyca Kł, 2008, перевод Ежи Коьрынь.

Zesłańcy - uczniowie szkoły FZO. Zdjęcie II

 

FZO w Aczysaju, grupa ślusarzy, rok 1945.
Edmund Frydryk: „W mojej grupie oprócz Polaków byli Rosjanie, Ukraińcy, Uzbecy, Tatarzy. Z Polaków pamiętam: Pawlika Tadeusza, Pawlika Czesława, Maciejczaka Antoniego, Jaworskiego Józefa, Brzezickiego Kazimierza, Kramika Tadeusza, Majsnera, Ramsa, Banacha, Kulika, Lutego. Wymienieni są na załączonym zdjęciu. Antoni Maciejczak mieszka we Wrocławiu, Stanisław Gałka w Międzylesiu, Pawlik Czesław i Tadeusz w Nowej Hucie. Spotykam się czasem z Gałką i Maciejczakiem. Załączone zdjęcie było wykonane w Aczysaju po ukończeniu szkoły w 1945. W pierwszym rzędzie, w środku, w mundurze wojskowym bez czapki, siedzi dyrektor Konstantin Nadzieżdzin, po jego prawej stronie starszy lejtenant, pierwszy z prawej, w okularach, księgowy Ostrowski i majster Masłow.”

W księdze uczniów FZO z roku 1944/1945 znajdują się nazwiska 42 uczniów klasy ślusarzy. Poniżej  podane są nazwiska (tu zapisane tak jak w oryginale), rok urodzenia, data przyjęcia do szkoły oraz miejscowość skąd uczeń przybył. W nawiasach kwadratowych umieściłem informacje znajdujące się w Indeksie Represjonowanych.

Zdjęcie ze zbiorów Edmunda Frydryka.

1. Lutyj Jan Michajłowicz; 1928; 03-08-1944; Turkiestan, Polski Internat [IR: Luty Jan s. Michała, 1928, deportowany w roku 1940 z obw stanisławowskiego, pow. Tłumacz do Komi ASRR, rej. żeleznodorożnyj, os. Kyłtowo, zwolnienie 24-08-1941]

2. Woźniak Zigmund Iwanowicz; 1929; 03-08-1944; Turkiestan, Polski Internat

3. Jakołciewicz Wacław Stanisławowicz; 1928; 03-08-1944; Turkiestan, Polski Internat [IR: Jakołcewicz Wacław s. Stanisława; 1929; deportowany w roku 1940 z obw. białostockiego, rej. wołkowyski do obw. swierdłowskiego]

4. Maciejczak Antoni Daniłowicz; 1930; 03-08-1944; Czułak-Kurgan Dom Dziecka №17;

5. Pawlik Czesław Pawłowicz; 1928; 03-08-1944; kołchoz Czułak-Kurgan[IR: Pawlik Czesław s. Pawła, 1927, deportowany w roku 1940 z obw. wołyńskiego do obw. archangielskiego, rej. solwyczegodski os. Tiesowaja, zwolnienie 09-09-1941]

6. Pawlik Tadeusz Pawłowicz; 1929; 03-08-1944; kołchoz Czułak-Kurgan [IR: Pawlik Tadeusz s. Pawła, 1928, deportowany w roku 1940 z obw. wołyńskiego do obw. archangielskiego, rej. solwyczegodski os. Tiesowaja, zwolnienie 09-09-1941]

7. Gałka Gienierich Iwanowicz; 1928; 03-08-1944; kołchoz Czułak-Kurgan [IR: Gałka Henryk s. Jana; 1929; deportowany w roku 1940 z obw. wołyńskiego do obw. archangielskiego, rej. solwyczegodski os. Kopytowo, zwolnienie 12-09-1941]

8. Skiba Eduard Antonowicz; 1929; 03-08-1944; kołchoz Czułak-Kurgan [IR: Skiba Edward s. Antoniego, 1929, deportowany z obw. wołyńskiego do obw. archangielskiego rej. lenski os. Nianda, zwolnienie 10-09-1941]

9. Skoniecznyj Gienrich Władisławowicz; 1929; 03-08-1944; kopalnia Aczysaj dom №36 [IR: Skonieczny Henryk s. Władysława, 1929, deportowany z obw. równieńskiego do obw. wołogodzkiego rej. charowski os. Katromskij, zwolnienie 31-08-1941]

10. Rams Stanisław Iwanowicz; 1929; 03-08-1944; kołchoz Czułak-Kurgan

11. Banach Tadeusz Stanisławowicz; 1929; Czułak-Kurgan dom dziecka

12. Kulik Tadeusz Pietrowicz; 1929; 03-08-1944; Czułak-Kurgan dom dziecka [IR; Kulik Tadeusz s. Piotra, 1930, deportowany w lutym 1940 r. z obw. wołyńskiego do obw. archangielskiego, rej. lenski, Nianda. Zwolnienie 10-09-1941, wyjazd do obw. czkałowskieko, Aleksandrowka]

13. Galiant Marian Kazimirowicz; 1929; 03-08-1944; Czułak-Kurgan dom dziecka [IR: Galant Marian s. Kazimierza, deportowany z obw. lwowskiego od obw. irkuckiego rej. niżnieudyński, od roku 1941 w obw. jużnokazachstańskim]

14. Czech Kazimierz Martynowicz; 1928; 03-08-1944; Czułak-Kurgan dom dziecka

15. Czech Stanisław Martynowicz; 1929; 03-08-1944; Czułak-Kurgan dom dziecka [IR: Czech Stanisław s. Marcina, 1928, deportowany w roku 1940 z obw. lwowskiego do obw. irkuckiego, od roku 1942 w obw. jużnokazachstańskim]

16. Krauzowicz Tadeusz Walentynowicz; 1929; 03-08-1944; Czułak-Kurgan dom dziecka;

17. Biezwierchij Jewgienij Stiepanowicz; 1931; 04-08-1944; rej. tiulkubasski kołchoz Krasnyj Pachar`

18. Biezwierchij Fiodor Stiepanowicz; 1929; 04-08-1944; rej. tiulkubasski kołchoz Krasnyj Pachar`

19. Tużylin Aleksandr Iwanowicz; 1929; 04-08-1944; kopalnia Aczysaj dom №11;

20. Siwacziewskij Władymir Antonowicz; 1929; 04-08-1944; kopalnia Aczysaj dom №11

21. Mielnikow Iosif Nikiforowicz; 1929; 08-08-1944; rej. tiulkubasski, kołchoz Naczało

22. Koszczygułow Jergoza Koszegułow; 1929; 08-08-1945; kopalnia Aczysaj dom №8

23. Sztachelskij Kazimir Adamowicz; 1929; 08-08-1944, Turkiestan [Sztachelski Kazimierz]

24. Bieczicz Władymir Grigoriewicz; 1929; 09-08-1944; rej. tiulkubasski, [kołchoz?] Pobieda;

25. Ispanow Żumabiek; 1929; 09-08-1944; Turkiestan; 14-04-1945;

26. Isakiew Sagit Ismajłow; 1929; 09-08-1944

27. Gałub` Michaił Aleksandrowicz; 1928; 10-08-1944; rej. czajanowski, kołchoz Krasnaja Niwa

28. Jaworskij Iosif Iosifowicz; 1928; 13-08-1944; Turkiestan [kołchoz?] Internacjonał [Jaworski Józef]

29. Ambrosow Grigorij Ickowicz; 1928; Turkiestan, internat

30. Kramnik Stanisław Af.; 1929; 15-08-1944; kołchoz Czułak-Kurgan, Dom Dziecka №17

31. Frydrich Edmund Władymirowicz; 1929; 22-08-1944; kołchoz Czułak-Kurgan, Dom Dziecka №17 [Frydryk Edmund, IR: Frydrych Edmund s. Władysława, 1929, deportowany w roku 1940 z obw. stanisławowskiego pow. Tłumacz do Komi ASRR, rej. żeleznodorożnyj, os. Kyłtowo, zwolnienie 26-08-1941]

32. Iskakow Szagdar Iskander.; 1930; 22-08-1944

33. Brant Jakow Iosifowicz; 1929; 22-08-1944; rej turkiestański, sowchoz Burima (Burgiem?)

34. Boriskow Jurij Wasiliewicz; 1929; 22-08-1944; kopalnia Aczysaj dom №38

35. Majznier Rimiet Fiodorowicz; 1929; 28-08-1944; Czułak-Kurgan Dom Dziecka №17

36. Lew Wiaczesław Adamowicz; 1928; 28-08-1944; Czułak-Kurgan Dom Dziecka №17

37. Kandabarow Nikołaj Iosifowicz; 1930; 28-08-1944;kopalnia Aczysaj

38. Łogunow Arkadij Wasiliewicz; 1928; 28-08-1944; Czułak-Kurgan Dom Dziecka №17

39. Boriskow Arkadij Wasiliewicz; 1928; 28-08-1944; Czułak-Kurgan dom dziecka №17

40. Kaziejkin Wasilij Jegorowicz; 1929; 29-08-1944; Czułak-Kurgan dom dziecka №17

41. Popow Leonid Prokom`iewicz; 1931; 04-09-1944; kopalnia Aczysaj

42. Płotnikow Nikołaj Aleksandrowicz; 1926; 04-09-1944; kopalnia Aczysaj

Fragment wspomnień pochodzi z książki „Wspomnienia Sybiraków. Zbiór tekstów źródłowych”. Bystrzyca Kł, 2008

Więcej o systemie dziecięcej pracy niewolniczej będzie można wkrótce przeczytać w przygotowywanej publikacji „Śladami zesłańców w południowym Kazachstanie”.
Janusz Kobryń

Ссыльные - ученики ФЗО в Ачисае

 

На снимке запечатлены лица истощенных парней. Им лишь 14-17 лет, преступная система голодом и мобилизацией в ФЗО заставила их работать в руднике. Один из них, Витольд Стемпень на обратной стороне фотографии составил следующий список:

«ФЗО №2 в Ачисае, 1 V 1945 года. Порембски Юзеф, Середыньски Мирослав, Галянт, Ишмуратов, Стемпень, Галятов, Бергенов, Каминьски, Ванюшка, Бойков, Холдыс, Надеждин, Слесаренко, Матвейчук, Стёпка, Бувин, Гайдаров, Середыньски Здзислав, Банах, Згеб и Кудайбернен Апсалем. Вроцлав 28 VIII 48 г.». В архивных документах ФЗО мне удалось найти больше сведений. В квадратных скобках информации из базы данных Индекс репрессированных: indeksrepresjonowanych.pl

• Порембски Юзеф с. Адама (Адамович), 1927 г.р., 25-11-1943, Сузакский р-н, Октябрский с/с, д/д [Порембски Юзеф с. Адама, 1927, депортирован в 1940 г. из Волынской обл. в Архангельскую обл., Ленский р-н, пос. Ледня, снят из спецучета 9-09-1941]

• Серединский Здзислав, 1926 г.р., 25-11-1943, Сузакский р-н Октябрь с/с, дет дом [Серединьски Здзислав с. Пётра, 1929, депортирован в 1940 г. из Ровненской обл. в Вологодскую обл., Харовский р-н, пос. Кастромский, снят из спецучета 31-08-1941]

• Галянт В К.,1929 г.р., 25-11-1943, Львовская обл. с. Шлинковце, Сузакский р-н с/с Октябрь, к/з Октябрь детдом [Галянт Владыслав с. Казимежа, 1931, депортирован в 1940 г. из Львовской обл. в Иркутскую обл., Нижнеудинский р-н, 1941-1943 в детдомах Южноказахстанской обл.]

• Ишмуратов, 1928 г.р., 15-03-1944, Арысь

• Стемпель Витольд, 1927 г.р., 25-11-1943, Сузакский р-н Октябрь дет дом [Стемпень Витольд сын Марцина, 1927 г.р., депортирован в 1940 г. из Ровненской обл. в Архангельскую обл., Котлаский р-н, пос. Нижная Струга, снят из спецучета 08-10-1941]

• Голято Леонид Алексеевич, 1927 г.р., 24-10-1943, Пахт-Аральский р-н, Первомайский с/с 1 Май к/з,

• Бергенов

• Камински: Каминская (?), 1928 г.р., 15-03-1944, Арысь

• Ванюшка: Ивашов?, 1927, 03-02-1944, Арысь,

• Бойков: Бойко Анатолий Иванович, 1927 г.р., г Туркестан, крепильщик, 23-09-1943, окончил курс, крепильщик, отлично , к-т Ачполиметалл, р-к Ачисай,

• Холдыс: Голдис Чеслав Иванович, 1928 г.р., 21-10-1943, Туркестан [Холдыс Чеслав сын Яна, 1928 г.р., депортирован в 1940 г. из Ровненской обл. в Архангельскую обл., Ленский р-н, пос. Нянда, снят из спецучета 13-09-1941]

• Надеждин Константин, директор ФЗО

• Слесаренко

• Матвейчук

• Стёпка: Джолин Степан Дмитриев, 1928, 24-10-1943, Пахт-Аральский р-н, Первомайский с/с 29 пятил?, 16-02-1944, сам ушел

• Бувин

• Гайдаров

• Середыньски: Серединский Мерославль, 1926, 25-11-1943, Сузакский р-н Октябрь дет дом [Середыньски Мирослав сын Пётра, 1927 г.р., депортирован в 1940 г. из Ровненской обл. в Валогодскую обл., Харовский р-н, пос. Кастромский, снят из спецучета 31-08-1941]

• Банах: Баннах Чеслав, 1927, 25-11-1943, Сузакский р-н Октябрь дет дом

• Згеб, 1927 г.р., 22-02-1944, Сузакский р-н

• Кудайберген: Кудайбергенов, 1927, 25-11-1943, Сузакский р-н с/сМолотова Сталина (к/з?) или Кудайбергенов Садык, 1927, 06-10-1943, Туркестан с/с Кызыл-уракский к/з Тега

• Абсалимов Джафар, 1928, 08-10-1943, Арысь, 20-10-1943, сам ушел

В списке числится шестеро мальчиков из детдома в Чулаккургане и четыре мальчика, которые прибыли из ст. Арысь. В книге учащихся ФЗО и списках воспитанников детдомов встречаются записи: „прибыл из детприемника НКВД” из чего можно сделать вывод, что эти ребята как „беспризорники”были задержаны милицей и потом отрявлены всей группой в ФЗО. Таким же образом отправляли малолеток из колхозов в рамках „мобилизации трудовой силы”. Что касается архивных документов — надо помнить, что записи очень часто явлаются неполными и противоречивыми. На пример после замечания „самовольно ушел” сдедует число окончания школы и номер атестата. По разным причинам очень часто в документах указан совсем другой год рождения, на основе воспоминаний знаем, что иногда детей принимали в школу под совсем другой фамилией.

Фотография из семейного фонда Витолда Стемпеня.

Януш Кобрынь

Zesłańcy - uczniowie szkoły FZO

Zdjęcie 14-17 latków, których głód zmusił do podjęcia pracy w kopalni ołowiu w miejscowości Aczysaj w południowym Kazachstanie. Są tu chłopcy różnych narodowości. Warto spojrzeć na ich wynędzniałe twarze, wychudłe sylwetki…

Zdjęcie pochodzi ze zbiorów Witolda Stępnia, który opisał je na odwrocie: „Aczysaj 1 V 1944 roku. FZO №2 grupa 4. Od góry, od lewej: Porębski Józef, Seredyński Mirosław, Galand, Iszmuratow, Stępień, Galatow, Bergenow, Kamiński, Waniuszka, Bojkow, Hołdys, Nadieżdin, Slesarenko, Matwiejczuk, Stiopka, Buwin, Gajdarow, Seredyński Zdzisław, Banach, Zgieb i Kudajbergen Apsalem. [podpis] W. Stępień, Wrocław 28 VIII – 48 r. pracownicy kopalni.”

Dzięki kwerendzie w archiwach udało mi się znaleźć nieco informacji o osobach znajdujących się na tym zdjęciu. W księgach uczniów przyzakładowej szkoły FZO znajdują się wpisy o uczniach (nazwisko, imię, rok urodzenia, data przyjęcia do FZO, poprzednie miejsce zamieszkania),  z kolei w Indeksie Represjonowanych (IR) zawarte są informacje o niektórych osobach będących obywatelami polskimi. Skróty użyte w tekście oznaczają: r.w. - rada wiejska, k/z - kołchoz.

• Porębski - Poriembskij Ju.; 1927; 25-11-1943; rej. suzacki, [r.w.] Oktiabr, k/z Oktiabr; dom dziecka [IR: Porębski Józef s. Adama, 1927; deportowany w roku 1940 z obw. wołyńskiego do obw. archangielskiego rej. lenski, os. Lednia, zwolnienie 9-09-1941]

• Seredyński: Sieriadinskij Zdisław; 1927; 25-11-1943; rej. suzacki, [r.w.] Oktiabr, k/z Oktiabr; dom dziecka [IR: Seredyński Zdzisław s. Piotra, 1929, deportowany w roku 1940 z obw. równieńskiego do obw. wołogodzkiego rej. charowski, os. Kastromskij, zwolnienie 31-08-1941 r.]

• Galand - Goljant W.K ; 1927; 27-11-1943; obw. lwowski, wieś Szlinkowce; (rej. suzacki, [r.w.] Oktiabr, k/z Oktiabr; dom dziecka) [IR: Galant Władysław s. Kazimierza, 1931, deportowany w roku 1940 z obw. lwowskiego do obw. irkuckiego, rej. niżnieudyński, w latach 1941-1943 w domu dziecka w obw. Jużnkazachstańskim]

• Iszmuratow, 1928; 15-03-1944, Aryś

• Stępień - Stiempiel Witold; 1927; 25-11-1943; rej. suzacki, [r.w.] Oktiabr, k/z Oktiabr; dom dziecka [IR: Stępień Witold s. Marcina, 1928, deportowany w roku 1940 z obw. równieńskiego do obw. archangielskiego rej. kotłaski os. Niżnaja Struga, zwolnienie 8-10-1941]

• Galatow: Goliato Leonid Alieksiejewicz; 1927; 24-10-1943; rej. pacht-aralski, r.w. 1 Maj, k/z 1 Maj

• Bergenow

• Kamiński: Kaminskaja (?); 1928; 15-03-1944, Aryś

• Waniuszka: Iwaszow (?); 1928 lub 1927; 15-03-1944, Aryś

• Bojkow - Bojko Anatolij Iwanowicz, 1927, Turkiestan, cieśla, 23-09-1943, ukończył, skierowany do kombinatu Aczpolimietałł, kopalnia Aczysaj

• Hołdys Gołdis Czesław Iwanowicz; 1928; 21-10-1943; Turkiestan [IR: Hołdys Czesław s. Jana, 1927, deportowany w roku 1940 z obw. równieńskiego do obw. archangielskiego, rej. lenski, Nianda, zwolnienie 13-09-1941]

• Nadieżdin: Konstantin Nadieżdin, dyrektor szkoły

• Slesarenko

• Matwiejczuk

• Stiopka: Dżolin Stiepan Dmitrijewicz; 1928; 24-10-1943; rej. pacht-aralski, r.w. k/z 1 Maj, 29 piatił?; 16-02-1944; samowolnie odszedł

• Buwin

• Gajdarow

• Seredyński: Sieriedinskij Mierosław; 1926; 25-11-1943; rej. suzacki, [r.w.] Oktiabr, k/z Oktiabr; dom dziecka [IR: Seredyński Mirosław s. Piotra, 1927, deportowany w roku 1940 z obw. równieńskiego do obw. wołogodzkiego rej. charowski, os. Kastromskij, zwolnienie 31-08-1941 r.]

• Banach: Bannach Czesław; 1927; 25-11-1943; rej. suzacki, [r.w.] Oktiabr, k/z Oktiabr; dom dziecka

• Zgieb, 1927; 22-02-1944; rej. suzacki

• Kudajbergen: Kudajbiergienow; 1927; 25-11-1943; rej. suzacki, r.w. Mołotow, k/z Stalina lub Kudajbiergienow Sadyk; 1927; 06-10-1943; Turkiestan, r.w. Kyzył-Uryk, k/z Tiega

• Absalimow Dżafar; 1928; 08-10-1943, Aryś; 20-10-1943; samowolnie odszedł.

Uwagę zwracają dwie grupy – sześciu chłopców z domu dziecka w Czułakkurganie oraz czterech przybyłych z miejscowości Aryś. W księgach uczniów, a także wychowanków domów dziecka, przy niektórych nazwiskach pojawia się adnotacja „przybył z Izby Dziecka NKWD na stacji Aryś”, co sugeruje, że były to dzieci (uciekinierzy, włóczędzy), zatrzymywane przez milicję, a następnie grupowo odsyłane np. do FZO. Podobnie grupowo wysyłano dzieci z kołchozów w ramach tak zwanej „mobilizacji siły roboczej”. Trzeba pamiętać, że wpisy archiwalne często bywają fragmentaryczne, a nawet sprzeczne (podana jest data ucieczki ucznia i jego wykreślenia, a następnie późniejsza data ukończenia szkoły, żeńska forma nazwiska połączona z wpisem „płeć męska”, błędny rok urodzenia itp.).
Więcej o systemie dziecięcej pracy niewolniczej będzie można wkrótce przeczytać w przygotowywanej publikacji „Śladami zesłańców w południowym Kazachstanie”.
Janusz Kobryń