Zesłańcy - uczniowie szkoły FZO

Zdjęcie 14-17 latków, których głód zmusił do podjęcia pracy w kopalni ołowiu w miejscowości Aczysaj w południowym Kazachstanie. Są tu chłopcy różnych narodowości. Warto spojrzeć na ich wynędzniałe twarze, wychudłe sylwetki…

Zdjęcie pochodzi ze zbiorów Witolda Stępnia, który opisał je na odwrocie: „Aczysaj 1 V 1944 roku. FZO №2 grupa 4. Od góry, od lewej: Porębski Józef, Seredyński Mirosław, Galand, Iszmuratow, Stępień, Galatow, Bergenow, Kamiński, Waniuszka, Bojkow, Hołdys, Nadieżdin, Slesarenko, Matwiejczuk, Stiopka, Buwin, Gajdarow, Seredyński Zdzisław, Banach, Zgieb i Kudajbergen Apsalem. [podpis] W. Stępień, Wrocław 28 VIII – 48 r. pracownicy kopalni.”

Dzięki kwerendzie w archiwach udało mi się znaleźć nieco informacji o osobach znajdujących się na tym zdjęciu. W księgach uczniów przyzakładowej szkoły FZO znajdują się wpisy o uczniach (nazwisko, imię, rok urodzenia, data przyjęcia do FZO, poprzednie miejsce zamieszkania),  z kolei w Indeksie Represjonowanych (IR) zawarte są informacje o niektórych osobach będących obywatelami polskimi. Skróty użyte w tekście oznaczają: r.w. - rada wiejska, k/z - kołchoz.

• Porębski - Poriembskij Ju.; 1927; 25-11-1943; rej. suzacki, [r.w.] Oktiabr, k/z Oktiabr; dom dziecka [IR: Porębski Józef s. Adama, 1927; deportowany w roku 1940 z obw. wołyńskiego do obw. archangielskiego rej. lenski, os. Lednia, zwolnienie 9-09-1941]

• Seredyński: Sieriadinskij Zdisław; 1927; 25-11-1943; rej. suzacki, [r.w.] Oktiabr, k/z Oktiabr; dom dziecka [IR: Seredyński Zdzisław s. Piotra, 1929, deportowany w roku 1940 z obw. równieńskiego do obw. wołogodzkiego rej. charowski, os. Kastromskij, zwolnienie 31-08-1941 r.]

• Galand - Goljant W.K ; 1927; 27-11-1943; obw. lwowski, wieś Szlinkowce; (rej. suzacki, [r.w.] Oktiabr, k/z Oktiabr; dom dziecka) [IR: Galant Władysław s. Kazimierza, 1931, deportowany w roku 1940 z obw. lwowskiego do obw. irkuckiego, rej. niżnieudyński, w latach 1941-1943 w domu dziecka w obw. Jużnkazachstańskim]

• Iszmuratow, 1928; 15-03-1944, Aryś

• Stępień - Stiempiel Witold; 1927; 25-11-1943; rej. suzacki, [r.w.] Oktiabr, k/z Oktiabr; dom dziecka [IR: Stępień Witold s. Marcina, 1928, deportowany w roku 1940 z obw. równieńskiego do obw. archangielskiego rej. kotłaski os. Niżnaja Struga, zwolnienie 8-10-1941]

• Galatow: Goliato Leonid Alieksiejewicz; 1927; 24-10-1943; rej. pacht-aralski, r.w. 1 Maj, k/z 1 Maj

• Bergenow

• Kamiński: Kaminskaja (?); 1928; 15-03-1944, Aryś

• Waniuszka: Iwaszow (?); 1928 lub 1927; 15-03-1944, Aryś

• Bojkow - Bojko Anatolij Iwanowicz, 1927, Turkiestan, cieśla, 23-09-1943, ukończył, skierowany do kombinatu Aczpolimietałł, kopalnia Aczysaj

• Hołdys Gołdis Czesław Iwanowicz; 1928; 21-10-1943; Turkiestan [IR: Hołdys Czesław s. Jana, 1927, deportowany w roku 1940 z obw. równieńskiego do obw. archangielskiego, rej. lenski, Nianda, zwolnienie 13-09-1941]

• Nadieżdin: Konstantin Nadieżdin, dyrektor szkoły

• Slesarenko

• Matwiejczuk

• Stiopka: Dżolin Stiepan Dmitrijewicz; 1928; 24-10-1943; rej. pacht-aralski, r.w. k/z 1 Maj, 29 piatił?; 16-02-1944; samowolnie odszedł

• Buwin

• Gajdarow

• Seredyński: Sieriedinskij Mierosław; 1926; 25-11-1943; rej. suzacki, [r.w.] Oktiabr, k/z Oktiabr; dom dziecka [IR: Seredyński Mirosław s. Piotra, 1927, deportowany w roku 1940 z obw. równieńskiego do obw. wołogodzkiego rej. charowski, os. Kastromskij, zwolnienie 31-08-1941 r.]

• Banach: Bannach Czesław; 1927; 25-11-1943; rej. suzacki, [r.w.] Oktiabr, k/z Oktiabr; dom dziecka

• Zgieb, 1927; 22-02-1944; rej. suzacki

• Kudajbergen: Kudajbiergienow; 1927; 25-11-1943; rej. suzacki, r.w. Mołotow, k/z Stalina lub Kudajbiergienow Sadyk; 1927; 06-10-1943; Turkiestan, r.w. Kyzył-Uryk, k/z Tiega

• Absalimow Dżafar; 1928; 08-10-1943, Aryś; 20-10-1943; samowolnie odszedł.

Uwagę zwracają dwie grupy – sześciu chłopców z domu dziecka w Czułakkurganie oraz czterech przybyłych z miejscowości Aryś. W księgach uczniów, a także wychowanków domów dziecka, przy niektórych nazwiskach pojawia się adnotacja „przybył z Izby Dziecka NKWD na stacji Aryś”, co sugeruje, że były to dzieci (uciekinierzy, włóczędzy), zatrzymywane przez milicję, a następnie grupowo odsyłane np. do FZO. Podobnie grupowo wysyłano dzieci z kołchozów w ramach tak zwanej „mobilizacji siły roboczej”. Trzeba pamiętać, że wpisy archiwalne często bywają fragmentaryczne, a nawet sprzeczne (podana jest data ucieczki ucznia i jego wykreślenia, a następnie późniejsza data ukończenia szkoły, żeńska forma nazwiska połączona z wpisem „płeć męska”, błędny rok urodzenia itp.).
Więcej o systemie dziecięcej pracy niewolniczej będzie można wkrótce przeczytać w przygotowywanej publikacji „Śladami zesłańców w południowym Kazachstanie”.
Janusz Kobryń