We wspomnieniach Sybiraków wymieniane są dwa miejsca pochówków w samym Aczysaju: „Cmentarz na górze” i Cmentarz Muzułmański. Na tej podstawie wyobrażałem sobie dwa cmentarze, które można by porównać do naszych cmentarzy wiejskich. Na miejscu, w trakcie prac terenowych możliwych dzięki ogromnej pomocy Rasyłbieka Utkielbajewa i Sałtanat Dujsienowej, okazało się, że specyfika miejscowości wymusiła zupełnie inne lokalizacje. Na stokach góry, naprzeciw kopalni, kaskadowo wznosiły się domki górników, pomiędzy nimi poziomo przechodziły ulice, czego ślady można dostrzec do tej pory. Bezpośrednio nad domkami zlokalizowane są, częściowo zachowane groby miejscowych mieszkańców. Podobnie usytuowane są mogiły w przyległych, obecnie już nieistniejących, miejscowościach: Staraja i Nowaja Dieriewnia. Oprócz tego istnieją Cmentarz Czeczeński i Cmentarz Japoński.
W realiach lat 40. XX wieku – zmarłych z głodu, ich krewni, znajomi, sąsiedzi (sami bliscy śmierci z wycieńczenia) starali się pochować, wybierając najbliższe nadające się do tego celu miejsce. Opisy takich sytuacji bardzo często pojawiają się w sybirackich relacjach.
 |
| Cmentarz widziany od strony wejścia ze śladami silnej erozji zbocza. |
W roku 2017 na „Cmentarzu na górze” znajdowało się łącznie 15 krzyży i ich pozostałości wykonanych ze stali. Do ich konstrukcji wykorzystywano dostępny na kopalni materiał, są więc płaskowniki, pręty okrągłe i kwadratowe, rury stalowe. Elementy połączone są nitami, śrubami oraz kształtkami hydraulicznymi. Zachowało się też kilka prętów (zapewne pozostały po krzyżach). Na jednym ze znaków nagrobnych znajdują się trójkątne kawałki grubej blachy, najprawdopodobniej są to pozostałości pięcioramiennej gwiazdy, na innym niewielka tabliczka z grubej blachy, niestety bez napisów. Na czterech krzyżach zachowały się napisy w języku rosyjskim (pisownia oryginalna): „Здесь покоится прах Лямина Виктора Петровича род.. 4 VII 42 умер 12 IV 43.” oraz „Щерба МА 21 XI 42 5 XII 43”, „1932. г. Ум. Июня 17. Раба Божа Эвдокия Саблина от рода 19 л.”; „1933 7 [17?] июня Х.К.Н.Я.Ш.”
Dwa z nich wykonane na kawałkach grubej blachy, pierwszy wybity jest przecinakiem, drugi naspawany, trzeci i czwarty wybite przecinakiem na płaskownikach tworzących krzyż prawosławny.
 |
| Obelisk przy wejściu na cmentarz |
 |
| Na zdjęciach: zachowane krzyże. |
 |
| Tabliczka z naspawanym napisem. |
 |
| Wspinający się po zboczu Rasyłbiek Utkielbajew, w tle widok z cmentarza w stronę kopalni, lipiec 2017 r. |
Janusz Kobryń
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz